Jak odczytywać wartości rezystorów THT i SMD

Jak odczytywać wartości rezystorów THT i SMD

Czym są rezystory i czemu służą ich oznaczenia?

Rezystor opornik to bierny element elektroniczny, którego głównym zadaniem jest ograniczanie przepływu prądu w obwodzie i zamiana nadmiaru energii elektrycznej w ciepło. Jego rezystancja opór elektryczny wyrażana jest w omach Ω. Rezystory są wszechobecne w układach elektronicznych od prostych migających diod LED po zaawansowane urządzenia pomiarowe i występują w wielu różnych wartościach rezystancji oraz wielkościach obudów. Aby można było łatwo rozróżnić tę ogromną gamę elementów, stosuje się standaryzowane systemy oznaczeń wartości. Dzięki nim nawet malutki rezystor można zidentyfikować co do jego wartości i tolerancji bez potrzeby pomiaru przyrządem.

Dlaczego potrzebne są takie oznaczenia? Powodów jest kilka. Po pierwsze, produkowanie rezystorów o dowolnej wartości 1Ω, 2Ω, 3Ω, … itd. byłoby niepraktyczne zamiast tego producenci wytwarzają je według preferowanych typoszeregów wartości np. E12, E24, E96, które pokrywają sensowny zakres rezystancji Po drugie, wiele rezystorów jest fizycznie zbyt małych, by zmieścić na nich czytelny nadruk liczbowy. Dlatego w praktyce wartość rezystancji oraz nieraz tolerancja i moc jest zakodowana tradycyjnie za pomocą kolorowych pasków na obudowie rezystorów przewlekanych, a w przypadku bardzo małych rezystorów SMD za pomocą kodów cyfrowych nadrukowanych na ich powierzchni. Takie ustandaryzowane oznaczenia umożliwiają dokładną identyfikację każdego opornika, bez względu na jego wielkość. Innymi słowy, zamiast polegać wyłącznie na mierniku, elektronik może szybkim rzutem oka odczytać wartość z kodu i wybrać właściwy rezystor do swojego projektu.

Kod paskowy rezystorów przewlekanych THT

Najpopularniejszym sposobem oznaczania wartości rezystorów THT jest kod paskowy. Kolorowe paski naniesione na cylindryczną obudowę rezystora tworzą uniwersalny kod zdefiniowany przez normę IEC 60062. Kod ten został wprowadzony już w latach 20. XX wieku, a oficjalnie ustandaryzowany w 1952 roku, po to by umożliwić identyfikację parametrów rezystorów niezależnie od ich rozmiarów. Każdy kolorowy pasek reprezentuje określoną wartość liczbową lub cechę, a cała seria pasków odczytywanych od lewej do prawej daje pełną informację o rezystorze.

Ile pasków ma kod i co oznaczają? Typowy mały rezystor węglowy lub metalizowany ma 4 paski. W rezystorach precyzyjnych o mniejszych tolerancjach spotyka się 5 pasków, a czasem nawet 6 pasków. Ogólna zasada odczytu jest następująca:

• 4-paskowy kod – Pierwszy pasek to pierwsza cyfra wartości, drugi pasek to druga cyfra, trzeci pasek to mnożnik czyli pozycja przecinka lub liczba zer dopisywanych do dwóch pierwszych cyfr, a czwarty pasek oznacza tolerancję dokładność wykonania.
• 5-paskowy kod – Pierwsze trzy paski to kolejno pierwsza, druga i trzecia cyfra wartości, czwarty pasek to mnożnik, a piąty pasek to tolerancja. Taki układ jest stosowany głównie w rezystorach o tolerancji 1% szereg E96, gdzie potrzebne są trzy cyfry znaczące.
• 6-paskowy kod – Rzadziej spotykany; to wariant 5-paskowego uzupełniony o szósty pasek, który informuje zwykle o temperaturowym współczynniku rezystancji (TKR, w ppm/°C) albo o innej właściwości specjalnej. W praktyce początkujący elektronicy mogą go na razie pominąć.

Każdemu kolorowi przypisana jest konkretna cyfra od 0 do 9, a także odpowiadający jej mnożnik (potęga 10) oraz ewentualna tolerancja, zgodnie z tabelą poniżej

Kolor	Cyfra	Mnożnik (×10^n)	Tolerancja (%)
Czarny	0	×10^0 = 1	–
Brązowy	1	×10^1 = 10	±1%
Czerwony	2	×10^2 = 100	±2%
Pomarańczowy	3	×10^3 = 1 000	–
Żółty	4	×10^4 = 10 000	–
Zielony	5	×10^5 = 100 000	±0,5%
Niebieski	6	×10^6 = 1 000 000	±0,25%
Fioletowy	7	×10^7 = 10 000 000	±0,1%
Szary	8	×10^8 = 100 000 000	±0,05%
Biały	9	×10^9 = 1 000 000 000	–
Złoty	–	×10^−1 = 0,1	±5%
Srebrny	–	×10^−2 = 0,01	±10%
(brak paska)	–	–	±20%

Powyższa tabela to nic innego, jak ściągawka z kodu paskowego rezystorów. Przykładowo, kolor czerwony oznacza cyfrę 2 jeśli występuje na pozycji cyfry znaczącej oraz mnożnik 100 jeśli występuje na pozycji mnożnika, a także tolerancję 2% jeśli jest kolorem paska tolerancji. Kolor złoty nie służy jako cyfra, lecz jako mnożnik 0,1 czyli dzielenie przez 10 lub jako pasek tolerancji 5% Z kolei brak paska tolerancji oznacza tolerancję ±20%, co dawniej było spotykane w najtańszych rezystorach o dużym rozrzucie wartości.

Jak odczytać wartość z pasków? Należy zlokalizować początek kodu pasek najbliżej jednego z końców rezystora to będzie pierwszy pasek i czytać kolory kolejno. Pamiętając znaczenie z tabeli, składamy wartość. Oto dwa przykłady krok po kroku:

• Przykład (rezystor 4-paskowy): Paski: żółty – fioletowy – czerwony – złoty. Pierwszy pasek żółty to cyfra 4, drugi fioletowy to 7, trzeci czerwony oznacza mnożnik ×10^2 = 100, a ostatni złoty to tolerancja ±5%. Łącząc to, otrzymujemy wartość 47 × 100 = 4700 Ω, czyli 4,7 kΩ ±5%.

Praktyczna wskazówka: Jeśli masz wątpliwości co do odczytu koloru np. wyblakły pasek albo chcesz potwierdzić wartość nietypowego rezystora, zawsze możesz użyć multimetru do zmierzenia rezystancji. Jednak umiejętność czytania kodu paskowego oszczędzi Ci czasu przy rozpoznawaniu rezystorów zwłaszcza gdy masz ich całe pudełko o różnych wartościach!

Oznaczenia wartości na rezystorach SMD

W nowoczesnej elektronice coraz częściej używa się rezystorów SMD czyli montowanych powierzchniowo. Są one znacznie mniejsze od rezystorów przewlekanych, dlatego brak na nich miejsca na czytelne paski kolorów. Zamiast tego producenci stosują kody znakowe nadrukowane bezpośrednio na powierzchni rezystora. Najczęściej są to krótkie ciągi cyfr lub znaków, które odpowiadają wartości rezystancji. Istnieją trzy główne systemy takich oznaczeń dla rezystorów SMD:

1. Kod 3-cyfrowy – wykorzystywany przeważnie dla rezystorów o tolerancji 5% (szeregi E24) i niektórych 1%.
2. Kod 4-cyfrowy – stosowany zwykle dla rezystorów o tolerancji 1% (szeregi E96 lub E24, gdy konieczne jest podanie trzycyfrowej wartości znaczącej).
3. Kod EIA-96 – specjalny system oznaczeń dla rezystorów precyzyjnych 1% (szereg E96), wykorzystujący dwie cyfry i literę.

Kody 3-cyfrowe

W kodzie trzycyfrowym pierwsze dwie cyfry oznaczają wartość znaczącą, a trzecia cyfra – mnożnik, czyli liczbę zer, jakie należy dopisać do dwóch pierwszych cyfr. Jest to bezpośredni odpowiednik kodu paskowego, tyle że zapisany cyframi. Na przykład:

• Kod „330” oznacza wartość 33 Ω, a nie 330 Ω! Trzecia cyfra 0 wskazuje mnożnik 10^0, czyli brak dodatkowych zer.
• Kod „683” oznacza 68 000 Ω (68 kΩ), ponieważ 3 jako mnożnik oznacza 10^3 (dopisujemy trzy zera).
• Kod „105” oznacza 1 000 000 Ω (1 MΩ). Tutaj 5 jako mnożnik to 10^5, zatem do 10 dopisujemy 5 zer, otrzymując 1000000 Ω.

Zwróć uwagę, że kod trzycyfrowy może przedstawiać bardzo duże rezystancje mimo krótkiego zapisu. Pamiętając zasadę „pierwsze dwie cyfry to wartość, trzecia to liczba zer”, łatwo odczytasz każdy taki kod.

Uwaga: Dla małych rezystancji (< 10 Ω) w kodach SMD często stosuje się zapis z literą „R”, która pełni rolę przecinka dziesiętnego. Na przykład „4R7” oznacza 4,7 Ω, „0R56” oznacza 0,56 Ω, a „R000” lub „0” często oznacza rezystor zerowy (zworę). Dzięki literze R unikamy niejednoznaczności np. kod „4R7” nie zostanie odczytany jako 47 Ω.

Kody 4-cyfrowe

Czterocyfrowe oznaczenia działają analogicznie, ale pozwalają zakodować liczby z trzema cyframi znaczącymi. Pierwsze trzy cyfry to wartość, czwarta to mnożnik liczba zer do dopisania. Ten system używa się zwykle, gdy rezystor ma tolerancję 1% i należy precyzyjniej podać jego wartość, lub gdy wartość nie mieści się w formacie 3-cyfrowym.

Przykłady dla kodu 4-cyfrowego:

• Kod „1000” oznacza 100 Ω, nie 1000 Ω – tu 100 to wartość, a ostatnie 0 oznacza mnożnik 10^0 (brak zer).
• Kod „4992” oznacza 49 900 Ω, czyli 49,9 kΩ. Tutaj 499 to część wartości, a 2 na końcu oznacza mnożnik 10^2 (dopisz 2 zera).
• Kod „2211” oznacza 221 × 10^1 = 2210 Ω, czyli 2,21 kΩ. Analogicznie „1002” oznacza 100 × 10^2 = 10 000 Ω (10 kΩ).

W praktyce kody 3- i 4-cyfrowe pokrywają większość typowych rezystorów SMD. Jeśli jednak masz do czynienia z bardzo nietypową wartością 1%, zwłaszcza w małej obudowie (np. 0603), możesz napotkać trzeci system: EIA-96.

Kod EIA-96 rezystory 1% serii E96

System EIA-96 opracowano z myślą o najmniejszych rezystorach 1% wartościach z szeregu E96, gdzie cztery cyfry mogłyby się nie zmieścić na obudowie. Kod EIA-96 składa się z dwóch cyfr i jednej litery. Dwie pierwsze cyfry 01–96 to numer wartości rezystora w standardowej tabeli E96, a litera oznacza mnożnik potęgę 10. Całość jednoznacznie określa rezystancję nominalną.

Najpierw spójrzmy na tabelę wartości E96 dla kodu dwie cyfry:

Kod	Wartość (Ω)	Kod	Wartość (Ω)	Kod	Wartość (Ω)	Kod	Wartość (Ω)	Kod	Wartość (Ω)	Kod	Wartość (Ω)
01	100	17	147	33	215	49	316	65	464	81	681
02	102	18	150	34	221	50	324	66	475	82	698
03	105	19	154	35	226	51	332	67	487	83	715
04	107	20	158	36	232	52	340	68	499	84	732
05	110	21	162	37	237	53	348	69	511	85	750
06	113	22	165	38	243	54	357	70	523	86	768
07	115	23	169	39	249	55	365	71	536	87	787
08	118	24	174	40	255	56	374	72	549	88	806
09	121	25	178	41	261	57	383	73	562	89	825
10	124	26	182	42	267	58	392	74	576	90	845
11	127	27	187	43	274	59	402	75	590	91	866
12	130	28	191	44	280	60	412	76	604	92	887
13	133	29	196	45	287	61	422	77	619	93	909
14	137	30	200	46	294	62	432	78	634	94	931
15	140	31	205	47	301	63	442	79	649	95	953
16	143	32	210	48	309	64	453	80	665	96	976

W powyższej tabeli liczby od 01 do 96 odpowiadają tzw. wartości nominalnej w omach z szeregu E96 dla pierwszych dwóch cyfr kodu. Na przykład kod 22 odpowiada wartości 165 Ω, kod 68 to 499 Ω, kod 96 to 976 Ω itd. Teraz potrzebny jest jeszcze mnożnik, który określa litera:

Litera	Mnożnik (×)
Z	0,001
Y (lub R)	0,01
X (lub S)	0,1
A	1
B (lub H)	10
C	100
D	1000
E	10000
F	100000

Każda litera reprezentuje mnożnik 10^n, podobnie jak pasek mnożnika w kodzie barwnym. Zwróć uwagę: czasem używa się dwóch różnych liter dla tej samej wartości mnożnika (np. B lub H oznaczają ×10, R lub Y oznaczają ×0,01). Wynika to z faktu, że niektóre litery mogłyby być mylone (np. O vs 0), więc pominięto je, a niektóre mnożniki mają dwa symbole.

Jak odczytać kod EIA-96? Bardzo prosto: Znajdujesz dwucyfrowy kod w tabeli wartości, a następnie do wyniku stosujesz mnożnik z tabeli liter. Przykłady:

• 22A – Kod „22” to 165 (Ω), litera A oznacza mnożnik ×1, zatem 165 × 1 = 165 Ω.
• 68C – Kod „68” to 499, litera C oznacza ×100, zatem 499 × 100 = 49 900 Ω ≈ 49,9 kΩ.
• 01B – Kod „01” to 100, litera B oznacza ×10, więc 100 × 10 = 1000 Ω = 1 kΩ.

Produkty powiązane z wpisem:

Prezentowaną w artykule elektronikę znajdziesz oczywiście w naszym sklepie 👉 sklep.msalamon.pl 👈Zapraszamy również na nasze social media, gdzie na bieżąco informujemy o nowych produktach oraz o najciekawszych promocjach 😎👇

• Instagram
• Facebook
• YouTube
• TikTok